Szanowni Państwo
NOWA oficjalna strona internetowa Kampinoskiego Parku Narodowego została uruchomiona pod adresem:

 

https://kampn.gov.pl

 

Obecna strona będzie funkcjonować pod starym adresem, lecz nie będą pojawiać się na niej nowe informacje,
a obecnie na niej zawarte nie będą już aktualizowane.


 

Nową stronę wydano w ramach Projektu POIS.02.04.00-00-0001/15 „Promocja Parków Narodowych jako marki”
współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014-2020

 

 

logos.png 

Zanim powstał Park

Najstarsze wzmianki o Puszczy Kampinoskiej pochodzą z XVII i XVIII w. oraz z przełomu XVIII i XIX w. W bibliografii dotyczącej Puszczy Kampinoskiej znajduje się około 170 publikacji pochodzących sprzed 1900 r. Są wśród nich prace m.in. z dziedziny historii, botaniki i etnografii oraz opracowania kartograficzne terenu Puszczy.

Pierwsze systematyczne badania naukowe na tym terenie dotyczące geomorfologii, historii wydm oraz roślinności prowadzone były w pierwszej połowie XX w. przez prof. Jadwigę z Kaczorowskich Kobendzinę i prof. Romana Kobendzę. Ich fundamentalnymi dziełami są Studium geograficzne Puszczy Kampinoskiej (Kaczorowska 1926) oraz Stosunki fitosocjologiczne Puszczy Kampinoskiej (Kobendza 1930). Prace i starania J. i R. Kobendzów stworzyły podwaliny pod przyszły Park Narodowy.

Jadwiga Kaczorowska, Studjum geograficzne puszczy Kampinoskiej (Warszawa, 1926)
Jadwiga Kaczorowska, Studjum geograficzne puszczy Kampinoskiej (Warszawa, 1926)
Stosunki Fitosocjologiczne Puszczy Kampinoskiej (Warszawa, 1930)
Stosunki Fitosocjologiczne Puszczy Kampinoskiej (Warszawa, 1930)

Wieloletnie badania na terenie Puszczy prowadził też prof. Kazimierz Tarwid. Jego prace nad komarami, tak charakterystycznymi dla tego obszaru, zaowocowały nie tylko publikacją faunistyczną, ale w pierwszym rzędzie przedstawieniem teorii powstawania zespołów gatunków w biocenozach. Zrozumienie przez prof. Tarwida wartości naukowej Puszczy Kampinoskiej spowodowało utworzenie w roku 1954 we wschodniej części Puszczy Stacji Terenowej Zakładu Ekologii PAN w Dziekanowie Leśnym, przekształconego następnie w Instytut Ekologii PAN. Pracownicy Instytutu prowadzili szeroko zakrojone badania faunistyczne i ekologiczne we wschodniej części Puszczy. W kolejnych latach w badania włączyło się szereg placówek naukowych zarówno z Warszawy jak i innych miast. Od 1968 roku istnieje jednostka naukowa Kampinoskiego Parku Narodowego, której zadaniem jest m.in. koordynacja wszystkich prac naukowych prowadzonych na terenie Puszczy Kampinoskiej.

 

Historia powstania Zespołu ds. Nauki i Monitoringu Przyrody w KPN

W osiem lat po utworzeniu Kampinoskiego Parku Narodowego, Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego odpowiedzialny za badania naukowe w parkach narodowych, na wniosek ówczesnego Naczelnego Konserwatora Przyrody dr. Tadeusza Szczęsnego, powołał pierwszych trzech pracowników naukowych, podległych bezpośrednio dyrektorom parków. Jednym z nich był mgr Janusz Bobiński w Kampinoskim Parku Narodowym.

W 1968 r. na podstawie Zarządzenia nr 2 dyrektora Zarządu Ochrony Przyrody powołano Stację Naukowo-Badawczą KPN z siedzibą w Laskach z zadaniem prowadzenia działalności naukowej i dydaktycznej na terenie Parku. Kierownikiem Stacji został dr Włodzimierz Serafiński. Dr Serafiński został jednocześnie koordynatorem badań naukowych prowadzonych we wszystkich parkach narodowych.

Po odejściu dr. Serafińskiego w grudniu 1972 r. kierownikiem Stacji został dr inż. Marek Ferchmin, który pracował na tym stanowisku do 1992 r. W 1980 r. na mocy Zarządzenia nr 1 dyrektora Departamentu Ochrony Przyrody Lasów Nadzorowanych i Łowiectwa powstała Pracownia Naukowo-Badawcza KPN z siedzibą w Laskach.

W okresie 1992 – 1995 r. funkcja kierownika nie była obsadzona. W roku 1995 kierownikiem Pracowni został prof. dr hab. Roman Andrzejewski. W roku 1998 zarządzeniem nr 16/98 z dn. 10.09.1998 r. dyrektor Parku zatwierdził nowy Regulamin Organizacyjny KPN, a wraz z nim powołał do życia nową strukturę: Dział Nauki i Monitoringu Przyrody. W skład Działu weszły: dotychczasowa Pracownia Naukowo-Badawcza, Stacja Bazowa Zintegrowanego Monitoringu Środowiska Przyrodniczego „Pożary” oraz Biblioteka KPN. W tym czasie Dział liczył już 10 osób. Profesor Andrzejewski stworzył koncepcję funkcjonowania Działu oraz podwaliny obecnej działalności. Wtedy właśnie zostały określone główne kierunki prowadzenia badań naukowych w parku, programy monitoringu, a także zasady udostępniania parku do badań prowadzonych przez osoby i instytucje zewnętrzne.

W roku 2005 r. stanowisko Kierownika Działu przejęła dr inż. Edyta Owadowska, a w 2009 r. zastąpiła ją mgr Anna Andrzejewska. Od 1 lutego 2013 roku kierownikiem Działu jest dr Dawid Marczak. W roku 2013, na mocy statutu Parku nadanego przez Ministra Środowiska jednostkę naukową Parku przekształcono w Zespół ds. Nauki i Monitoringu Przyrody.

 

Badania przyrody nieożywionej

Pierwsze opracowania kartograficzne obszaru Puszczy Kampinoskiej pochodzą z końca XVIII wieku. Za najstarszą mapę obejmującą cały teren Puszczy Kampinoskiej uznaje się Special Karte von Suedpreussen Davida Gill’ego, która powstała na podstawie kartowania i pomiarów w latach 1793-1796. Pierwsze opisy geograficzne pochodzą z końca XIX wieku, natomiast z początkiem XX wieku rozpoczęły się systematyczne badania geologiczne, geomorfologiczne i hydrogeologiczne terenu Mazowsza, obejmujące Puszczę Kampinoską, prowadzone przez profesorów: Stanisław Lencewicza, Jana Lewińskiego, Jana Samsonowicza. Pierwszy szczegółowy opis geograficzny tych terenów zaprezentowała  profesor Jadwiga Kobendzina w opublikowanej w 1926 r. pracy Studium geograficzne puszczy Kampinoskiej.

Po II Wojnie Światowej Puszcza stała się obiektem intensywnych badań geologicznych i hydrogeologicznych. Dokładny opis ukształtowania terenu Puszczy i jego przemian od czasów ostatniego zlodowacenia do dziś opracowały panie profesor Maria D. Baraniecka i Krystyna Konecka-Betley.

Dogłębne badania i pomiary w zakresie sytuacji hydrogeologicznej Parku  były związane z prowadzonymi melioracjami oraz planowaną budową kolejnych tam na Wiśle w okolicach Wyszogrodu oraz Dziekanowa. Początkowo badania skupiały się na poszczególnych rejonach Puszczy. W latach 60. przedsiębiorstwo „Hydrogeo” prowadziło pomiary stanów wód podziemnych w okolicach Śladowa i Kromnowa. Od lat 70. dynamika wód podziemnych na terenie Puszczy Kampinoskiej stała się przedmiotem wielu prac doktorskich, których inicjatorem i promotorem był prof. Tadeusz Macioszczyk. Szczególnie duży wkład w rozpoznawanie warunków wodnych tego terenu od lat 90. wnosi prof. Ewa Krogulec, której praca Ocena podatności wód podziemnych na zanieczyszczenia w dolinie rzecznej na podstawie przesłanek hydrodynamicznych pozwala na określanie i przeciwdziałanie zagrożeniom związanym z przedostawaniem się zanieczyszczeń do wód.

Pierwsza sieć monitoringu wód obejmująca cały Kampinoski Park Narodowy, funkcjonowała w latach 1985-1990. Prowadzona była na zlecenie Parku przez Zespół Rzeczoznawców Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Wodnych i Melioracyjnych pod kierunkiem dr Bogusława Kazimierskiego. W roku 1998 Park założył własną sieć piezometrów, która składa się z 56 piezometrów i 20 punktów wodowskazowych.

W latach 1999-2002 dzięki dofinansowaniu z II Polsko-Amerykańskiego Funduszu im. M. Skłodowskiej-Curie bilans wodny Puszczy Kampinoskiej doczekał się kompleksowego opracowania. W badaniach wzięli udział specjaliści z Wydziałów Geografii i Studiów Regionalnych oraz Geologii Uniwersytetu Warszawskiego. Pracami zespołów kierowali prof. Tadeusz Macioszczyk oraz prof. Urszula Soczyńska, a nad całością prac czuwał prof. Roman Andrzejewski. Dzięki tym badaniom po raz pierwszy opracowano hydrogeologiczne i hydrologiczne modele obiegu wody. Wyniki prac zawarto w publikacji Water Circulation Study of the Kampinoski National Park” (Ecohydrol@Hydrobiol. Vol 3, No 3.2003).

Jednak najbardziej kompleksowe badania stosunków wodnych Puszczy zostały przeprowadzone w latach 2008-2011 w ramach projektu „Opracowanie metod odtworzenia pierwotnych warunków wodnych Kampinoskiego Parku Narodowego w celu powstrzymania degradacji przyrodniczej i poprawieniu stanu bioróżnorodności”, finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego. Prace były prowadzone przez siedem instytucji i koordynowane przez Katedrę Inżynierii Wodnej SGGW pod kierunkiem profesorów Stefana Ignara i Tomasza Okruszko. W projekcie tym uwzględniono nie tylko przemiany stosunków wodnych, ale także ich wpływ zarówno na przyrodę, jak i na społeczność zamieszkującą Park i otulinę.

Więcej zdjęć ...

Na podstawie badań warunków wodnych Puszczy, a szczególnie uwzględniając wyniki z lat 2008-11 w roku 2013 rozpoczął się projekt finansowany przez fundusz Life + oraz Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. W ramach tergo przedsięwzięcia realizowane będą nie tylko techniczne prace zmierzające do spowolnienia odpływu wód z KPN i zminimalizowania konfliktów na styku człowiek-przyroda, ale także prowadzony będzie monitoring i badania naukowe określające wpływ podjętych działań na ekosystemy Parku.

Badania roślinności

Pierwsze doniesienia florystyczne sięgają końca XIX w. i odnoszą się głównie do najbliższych okolic Warszawy. Ich autorami są Rostafiński (1872, 1886) – uwzględniający badania Jastrzębowskiego, Łapczyński (1882) i Błoński (1892). Puszcza Kampinoska na początku XX w. stała się obiektem szczegółowych badań florystycznych prof. Romana Kobendzy, których rezultatem było opublikowanie w 1930 r. fundamentalnego dzieła Stosunki fitosocjologiczne Puszczy Kampinoskiej.  W latach 60. XX w. Henryka i Tadeusz Traczykowie zinwentaryzowali zbiorowiska roślinne okolic Dziekanowa Leśnego, Janina Zielińska - porosty Puszczy Kampinoskiej (1965) a Kazimierz Nowak - florę wschodniej części KPN.

Od 1972 r. systematyczne badania prowadzi Marek Ferchmin, dziś emerytowany pracownik KPN.  Zawdzięczamy mu m.in. aktualny spis roślin naczyniowych Puszczy Kampinoskiej oraz założenie bazy gatunków chronionych i rzadkich.

Prowadzone od lat 90. XX w. badania Doroty Michalskiej-Hejduk zwróciły szczególną uwagę na zbiorowiska nieleśne i przyczyniły się do czynnej ochrony tych pięknych i wrażliwych ekosystemów. W tym okresie Anna Bomanowska, Izabella Kirpluk i Jadwiga Kotowska zaczęły badać zbiorowiska segetalne i ruderalne, czyli związane z działalnością człowieka.

W 1994 roku na potrzeby Planu ochrony z 1997 r. przeprowadzono inwentaryzację zbiorowisk pod kierownictwem doc. Jerzego Solona, Wykonana wówczas mapa roślinności rzeczywistej (w skali  1: 25 000) utraciła już swoją aktualność w związku z  szybko zachodzących zmian roślinności.

Materiałem, który stanowi cenne uaktualnienie i uzupełnienie dotychczasowego stanu wiedzy jest mapa roślinności rzeczywistej pasów bagiennych w skali 1:10 000 wykonana w 2009 r. w ramach projektu „Opracowanie metod odtworzenia pierwotnych warunków wodnych Kampinoskiego Parku Narodowego w celu powstrzymania degradacji przyrodniczej i poprawienia stanu bioróżnorodności” pod kierunkiem prof. Leszka Kucharskiego. Obecnie, w ramach prowadzonego od 2012 r. projektu pn. „Inwentaryzacja i monitoring przyrody ożywionej w KPN” pod kierownictwem merytorycznym prof. Jana Marka Matuszkiewicza z Instytutu Geografii i Zagospodarowania Przestrzennego PAN prowadzone są badania roślinności rzeczywistej pasów wydmowych. Wykonywana jest także inwentaryzacja roślinności wodnej i nadwodnej, inwentaryzacja inwazyjnych gatunków roślin oraz inwentaryzacja mykobioty przez zespół dr Anny Kujawy ze Stacji Badawczej Instytutu Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN w Turwi.

Podjęto także prace mające na celu rozszerzenie systemu monitoringu zbiorowisk roślinnych Parku. Od 2001 r. prowadzony jest na terenie parku monitoring zbiorowisk leśnych. W tym celu co 5 lat wykonywane są badania 52 czteroarowych stałych powierzchniach obejmujących wybrane typy siedlisk i reprezentujących rozmaite zespoły roślinne. Ponieważ monitoring ten nie wyczerpuje zmienności badanych siedlisk i zaleceń co do liczby monitorowanych stanowisk w obrębie danego typu siedliska (zwłaszcza w odniesieniu do siedlisk naturowych), zostanie założonych 120 powierzchni badawczych dla 34 różnych typów zbiorowisk.

W ostatnich latach ponowne badania nad biotą porostów przeprowadził dr Piotr Zaniewski, a dr Anna Otręba, pracownik naukowy parku, podjęła się poznania uwarunkowań występowania i rozprzestrzeniania się obcego gatunku drzewa – czeremchy amerykańskiej.

Bez wątpienia dorobek naukowy w zakresie badań szaty roślinnej Kampinoskiego Parku Narodowego jest obszerny, a najstarsze opracowania pozwalają dziś śledzić zmiany zachodzące w puszczańskiej przyrodzie.

 

 

Badania lasów

Stosunkowo niewiele prac poświecono poznaniu i zbadaniu drzewostanów Puszczy Kampinoskiej.  Podstawowe źródło informacji o lasach KPN stanowią plany urządzania lasu. W momencie utworzenia parku obowiązywały plany dla trzech nadleśnictw (Kromnów, Kampinos, Laski) opisujące stan drzewostanów na rok 1956. Ponowne kompleksowe prace urządzeniowe dla obszaru parku wykonano w 1967, 1977, 1991, 2002 r. Informacje w nich zawarte w sposób syntetyczny przedstawił Roman Zielony w Monografii KPN (tom II) wydanej w 2004 r. Szczegółowe studia dotyczące historii zagospodarowania Puszczy Kampinoskiej przeprowadził Kazimierz Heymanowski – pierwszy dyrektor KPN. Na podstawie zachowanych materiałów archiwalnych opisał stan lasów i sposoby ich użytkowania w minionych stuleciach oraz podjął próbę odtworzenia składu gatunkowego drzewostanów.

Właściwości mechaniczne sosen kampinoskich były przedmiotem badań (1960 r.) przeprowadzonych przez zespół z Katedry Mechanicznej Technologii Drewna Wydziału Technologii Drewna SGGW. Stwierdzono wówczas, że struktura drewna sosnowego w Puszczy Kampinoskiej „stanowi materiał o nieprzeciętnej wartości konstrukcyjnej”.

Dotychczas prowadzone badania dendrometryczne dotyczyły głównie struktury i dynamiki starodrzewi. W latach 80. ubiegłego wieku prof. Eugeniusz Bernadzki z Katedry Hodowli Lasu SGGW rozpoczął obserwacje wielogeneracyjnych drzewostanów sosnowych na dwóch stałych powierzchniach położonych w obszarach ochrony ścisłej Kaliszki i Sieraków.  Wynikiem tych badań było stwierdzenie, iż możliwa jest hodowla drzewostanów sosnowych metodą przerębową, bowiem pod przerzedzonym okapem starych sosen w stosunkowo krótkim czasie powstaje druga generacja, odznaczająca się wysoką żywotnością i jakością, która w stosunkowo krótkim czasie zrównuje się z górną warstwą drzewostanu. W ramach badań własnych w 1997 roku założono stałą powierzchnię badawczą w obszarze ochrony ścisłej Żurawiowe w celu obserwacji procesu rozpadu i regeneracji drzewostanów olszowych.

W wyniku współpracy z zewnętrznymi jednostkami naukowymi na podstawie jednorazowych pomiarów powstało także kilka prac opisujących strukturę drzewostanów w obszarach ochrony ścisłej: Nart, Sieraków, Wilków i Granica.

W ramach zadań własnych od 2007 r. prowadzony jest monitoring drzewostanów na stałych powierzchniach wchodzących w skład 52 powierzchni monitoringu roślinności. Celem tych prac jest poznanie struktury i przyrostu drzewostanów w różnym wieku, w powiązaniu z warunkami edaficznymi i sposobami ochrony oraz określenie zasobów martwego drewna.

W ostatnim okresie pracownicy parku rozpoczęli badania dotyczące dynamiki odnowienia dębowego na terenie obwodu ochronnego Polesie oraz różnorodności drzewostanów porastających zawietrzne i dowietrzne stoki wydm we wschodniej części Parku.

 

Badania zoologiczne

Badaniom fauny Kampinoskiego Parku Narodowego poświęcono stosunkowo wiele uwagi, jednak stan rozpoznania i natężenia badań w obrębie różnorodnych grup systematycznych jest bardzo nierównomierny. Dobrze są zbadane występujące na obszarze parku zwierzęta kręgowe.

Ponad pół wieku istnienia Kampinoskiego Parku Narodowego to bogata historia badań teriologicznych, czyli dotyczących ssaków. Nie wszystkie taksony z tej różnorodnej grupy zwierząt poddawane były naukowym analizom z równą intensywnością. Można jednak śmiało powiedzieć, że badania nad niektórymi ssakami są wyznacznikiem dużego potencjału badawczego reprezentowanego przez Puszczę Kampinoską. Ssakami, którym badacze poświęcili wiele uwagi na terenie KPN są gryzonie (Rodentia), w szczególności drobni przedstawiciele tej grupy czyli myszy (Muridae) i norniki (Arvicolinae). W latach pięćdziesiątych XX. w., jeszcze przed utworzeniem KPN, Instytut Ekologii PAN zajmował się  drobnymi gryzoniami w okolicach Dziekanowa Leśnego. W późniejszym okresie wśród badanych zagadnień związanych z występowaniem drobnych gryzoni znalazły się m.in. wpływ tych zwierząt na ekosystemy leśne, rola ekosystemów w kształtowaniu dynamiki ich liczebności, struktury populacji i migracyjności zespołów drobnych gryzoni oraz populacje gryzoni na polanach śródleśnych. Odrębny rozdział poświęcony ekologii drobnych gryzoni stanowią badania i eksperymenty, prowadzone pod kierunkiem prof. dr hab. Romana Andrzejewskiego. Były one ukierunkowane na znaczenie informacji zapachowej w kontaktach tych zwierząt. Skupiano w nich uwagę zarówno na zagadnieniach ogólnych takich jak aktywność przestrzenna drobnych gryzoni w powiązaniu z wewnętrzną populacyjną informacją zapachową, ale też nad zachowaniem konkretnych gatunków i relacjach międzygatunkowych.

W latach 70. minionego wieku atencja badaczy kampinoskich ssaków skupiona była w znacznym stopniu na dzikach. Odłowy tych zwierząt, a w następstwie ich znakowanie, pozwoliły prześledzić wędrówki dzików migrujących z Puszczy Kampinoskiej. Rezultaty tych prac niejednokrotnie zaskakiwały, jak chociażby w momencie stwierdzenia dzików oznakowanych w KPN na terenie Puszczy Piskiej. Prof. Andrzejewski wyjaśnił też zagadkę występowania łaciatych dzików w populacji. Wykazał, że nietypowe zabarwienie sierści tych osobników to efekt mutacji.

Zainteresowaniem ludzi nauki cieszyły się również te gatunki ssaków, których obecność w Puszczy Kampinoskiej była następstwem reintrodukcji. Wielu opracowań doczekały się więc łoś, bóbr oraz ryś. Zwłaszcza naukowa analiza populacji ostatniego z tych gatunków, wykonana przez dr inż. Jana Reklewskiego, ze względu na eksperymentalny charakter reintrodukcji (wykorzystanie zwierząt pochodzących z ogrodów zoologicznych), wniosła wiele nowego do wiedzy.

Stosunkowo dobrze jest rozpoznana chiropterofauna KPN. I to zarówno w okresie rozrodu jak i w czasie hibernacji (zimą). Osobą, która najwięcej pracy poświęciła badaniom nietoperzy w Puszczy Kampinoskiej jest dr hab. Grzegorz Lesiński. Dotychczas na terenie KPN stwierdzono 15 gatunków tych latających ssaków. Na podstawie aktualnych danych wiadomo, że Puszcza Kampinoska jest domem dla 52 gatunków ssaków należących do sześciu rzędów. Próżno szukać wśród nich grupy, którą nie zajmowano by się w celach poznawczych. W tytułach opracowań, prac dyplomowych i publikacjach pojawiają się takie gatunki jak zając, lis, tchórz, kuny, jeleń. Fakt, że o niektórych ssakach wiemy znacznie więcej niż o innych należy traktować jako czynnik mobilizujący do dalszych badań teriologicznych na obszarze podstołecznego parku narodowego.

Badania ptaków na terenie obecnego Kampinoskiego Parku Narodowego początkowo prowadzone były przez naukowców Instytutu Ekologii PAN. Pierwsze doniesienia z badań pochodzą z 1956 r. W latach 60. i 70. XIX w. nastąpił ich rozwój. Podjęto wtedy wiele nowych tematów badawczych. Dotyczyły one drobnych ptaków Wróblowych – zarówno całych populacji leśnych, ptaków wybranych łąk, jak i pojedynczych gatunków. Najczęściej odnosiły się do rozmieszczenia, liczebności oraz zależności zagęszczenia analizowanych grup ptaków od stopnia mozaikowości terenu i struktury zgrupowań ptaków w środowisku leśnym. Prof. Jan Pinowski zajął się w tym czasie badaniem ekologii rozmieszczenia mazurka na terenie Puszczy Kampinoskiej,  natomiast dr hab. A. Wasilewski rozpoczął badania ptaków leśnych w obszarze ochrony ścisłej Sieraków, które trwają do dziś. Warto tu wspomnieć, że mimo braku kadry ornitologicznej, od roku 1969 prowadzono na terenie Parku obserwacje fenologiczne ptaków. Pracownicy terenowi parku zapisywali daty przylotów niektórych gatunków, w tym m.in. zięby, kukułki, bociana białego i żurawia. Także sporządzono wtedy spis gatunków łownych ptaków, który pozwala nam zorientować się pobieżnie w gatunkach kaczek i gęsi, jakie wówczas obserwowano. Na początku lat 80. dr Bogumiła Olech z Instytutu Ekologii PAN, rozpoczęła prace badawcze dotyczące ptaków szponiastych, które od roku 1999 kontynuowała, jako pracownik Kampinoskiego Parku Narodowego. Oceniała m.in.  sukces lęgowy ptaków, liczbę i rozmieszczenie par lęgowych. Od tego czasu datują się badania naukowe ptaków prowadzone przez pracowników Parku. Początkowo jest to kontynuacja badań nad ptakami szponiastymi, później doszedł monitoring żurawia i derkacza oraz badania bociana czarnego. Prace te są prowadzone do dziś, nie tylko przez pracowników naukowych ale także przez przeszkolone służby terenowe. W roku 1991 ukazuje się pierwsza publikacja na temat sów parku. W kolejnych latach zakres badanych gatunków i grup ptaków poszerza się. Dotyczą one często zależności pomiędzy rozmieszczeniem, liczebnością ptaków a sposobami zagospodarowania terenu czy ochrony czynnej. Często pomaga to w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie, jak powinien funkcjonować park narodowy, aby spełniać wymogi ochrony całej przyrody i licznych powiazań ekologicznych. Obecnie badaniom podlegają ptaki zarówno ekosystemów otwartych jak i leśnych, prowadzony jest również monitoring wielu grup ptaków, w tym: dzięciołów, bociana białego, bąka, chruścieli, czy sów.

Mimo tego, że wody otwarte KPN stanowią zaledwie 0,4% całkowitej jego powierzchni, stwierdzono w nich występowanie aż 27 gatunków ryb. Niewątpliwie najważniejszymi z nich są zagrożone w skali Europy różanka i piskorz. Od powstania Parku do początku XXI w. nie prowadzono żadnych badań z zakresu ichtiofauny. Informacje o rybach były szczątkowe i pochodziły z prac nad dietą bociana czarnego oraz jednostkowych relacji ludzi. Dopiero kilka lat temu została przeprowadzona skrupulatna inwentaryzacja z użyciem tradycyjnych metod odłowów.

Fauna zwierząt bezkręgowych Parku jest poznana stosunkowo słabo. Co prawda w okresie 55 lat istnienia Parku wiele realizowanych tematów badawczych dotyczyło różnorodnych grup bezkręgowców, to badania te skupiały się głównie na jego wschodnich obrzeżach – w rejonie Dziekanowa Leśnego, gdzie funkcjonował Instytut Ekologii PAN. Jego pracownicy prowadzili głównie badania ekologiczne w celu poznania różnorodnych procesów zachodzących w przyrodzie. Wyjaśnień tych złożonych procesów często upatrywali w populacjach zwierząt bezkręgowych. Stąd zainteresowanie badaczy m.in. pająkami, komarami, chrząszczami z rodziny biegaczowatych, pszczołowatymi czy biomasą owadów żerujących na różnorodnych uprawach i ich wzajemnym oddziaływaniu. Dopiero od niedawna w Parku rozpoczęto badania faunistyczne nad różnymi grupami zwierząt bezkręgowych. W ciągu kilku ostatnich lat udało się dość dobrze rozpoznać występujące w parku pijawki, chruściki, motyle, ważki i wiele grup chrząszczy. Przy współpracy z mgr Sashą Lukashukiem z Berezyńskiego Rezerwatu Biosfery badane są także pluskwiaki. Wiele obecnie prowadzonych badań nad bezkręgowcami skupia się na analizie poszczególnych siedlisk. Dzięki np. badaniom fauny związanej z martwym drewnem udało się wykazać, że kampinoskie lasy to ekosystemy zbliżone do lasów naturalnych o wielowiekowej ciągłości drzewostanów. Wskazują na to, często unikalne w skali Polski gatunki chrząszczy będące reliktami pierwotnych puszcz Europy.

Inne dziedziny nauki

Kampinoski Park Narodowy i jego otulina, to nie tylko miejsce gdzie realizowane są  różne formy ochrony przyrody, ale także stanowią także różnorodnej działalności ludzkiej. Charakter i intensywność tej działalności zmieniały się na przestrzeni dziesięcioleci, jednak człowiek był i nadal jest obecny w Puszczy Kampinoskiej i jej sąsiedztwie, wywierając wymierny wpływ na tutejszą przyrodę. Jego obecność i oddziaływanie na ekosystemy puszczańskie stanowiły przedmiot zainteresowania węższego grona badaczy niż miało to miejsce w przypadku walorów środowiska naturalnego. Od początku istnienia Parku zagadnienia te wielokrotnie przyciągnęły uwagę studentów i specjalistów z różnych dziedzin, głównie jednak związanych z turystyką i planowaniem przestrzennym.

Zainteresowanie Puszczą Kampinoską jako terenem o niepospolitych walorach krajoznawczych sięga połowy XIX wieku. Od czasu utworzenia Kampinoskiego Parku Narodowego problemy dotyczące użytkowania turystycznego analizowane były w licznych opracowaniach, przeważnie pod kątem charakterystyki istniejących uwarunkowań i parametrów ruchu turystycznego oraz potencjalnych możliwości rozwoju turystyki na terenie Puszczy. Zajmowano się m.in. zagadnieniami z zakresu historii turystyki na tych terenach, walorami turystycznymi Puszczy, przestrzenną dystrybucją ruchu turystycznego, charakterystyką osób odwiedzających, oceną istniejącego zagospodarowania turystycznego i metodami poprawy jego jakości, możliwością rozwoju istniejących form turystyki i wprowadzenia nowych. Największy dorobek na tym polu przypisuje się Lechosławowi Herzowi, zasłużonemu krajoznawcy i miłośnikowi Puszczy Kampinoskiej, który nie tylko analizował ruch turystyczny na tym terenie i związane z nim zagospodarowanie ale także aktywnie go kształtował, opracowując sieć szlaków turystycznych w Kampinoskim Parku Narodowym. Natomiast najnowsze i najpełniejsze dane charakteryzujące ruch turystyczny w KPN oraz ocena możliwości dalszego rozwoju turystyki na tych terenach zawarte zostały w pracach  doktorskich Małgorzaty Gałązki (2011) i Katarzyny Dzioban (2012). Obie prace stanowią cenną podstawę naukową planowania dalszych działań związanych z turystycznym udostępnianiem parku.

Badania z zakresu planowania i zagospodarowania przestrzennego przyjmowały przeważnie formę analiz przestrzennych, przeprowadzanych na potrzeby dokumentów planistycznych różnych szczebli. Większość z nich tworzona była dla  rejonu Warszawy, a ich autorzy dostrzegali znaczenie Puszczy Kampinoskiej dla funkcjonowania miasta w zakresie turystyki i wypoczynku, w systemie klimatyzacji Warszawy i zasilania stolicy w czyste i zasobne w tlen powietrze, badań naukowych i działań edukacyjnych oraz ochrony przyrody. Najwcześniejsze tego typu opracowania pojawiły się już w latach 20. XX w. Do opracowania jednego z pierwszych dokumentów planistycznych dla terenów samej Puszczy Kampinoskiej przyczynili się pionierzy eksploracji tych terenów i zagorzali orędownicy utworzenia Kampinoskiego Parku Narodowego, Jadwiga i Roman Kobendzowie. W 1942 r. powstał projekt rozplanowania Puszczy Kampinoskiej, który ukazał się drukiem w 1945 r. jako Materiały przyrodnicze do projektu rozplanowania Puszczy Kampinoskiej. Znaczenie tego kompleksu leśnego dla stolicy dostrzegł również prof. Witold Plapis, uwzględniając Puszczę Kampinoską w nakreślonej w 1948 r. koncepcji Zielonego Pierścienia Warszawy, czyli otaczającego miasto pasa terenów leśnych, pełniących funkcję regulatora klimatu miejskiego i zaplecza rekreacyjnego dla mieszkańców aglomeracji stołecznej. W późniejszych latach jednym z wiodących  planistów związanych zawodowo z Puszczą, który przyczynił się do opracowania koncepcji rozwoju jej obszaru zarówno jako wyodrębnionej całości, jak i elementu obszaru metropolitalnego Warszawy, był Bolesław Król, wieloletni pracownik Biura Urbanistycznego Warszawy, Pracowni Urbanistycznej Warszawy i Biura Planowania Rozwoju Warszawy, projektant i specjalista w dziedzinie zagospodarowania przestrzennego. Późniejsze analizy przestrzenne dotyczyły w znacznej mierze samego Parku i jego otuliny, zwłaszcza presji urbanizacyjnej w otulinie, istniejącego i potencjalnego użytkowania turystycznego,  zmian w strukturze pokrycia terenu, charakterystyki układu komunikacyjnego i infrastruktury technicznej ochrony środowiska, użytkowania i własności gruntów, szczególnie w kontekście prowadzonego w Kampinoskim Parku Narodowym programu wykupu gruntów i jego wpływu na możliwości przeprowadzania niektórych działań ochronnych i renaturyzacyjnych.

Na terenie Parku i jego otuliny prowadzono również badania z zakresu nauk niepowiązanych bezpośrednio z ochroną przyrody, tj. archeologicznych, historycznych, humanistycznych i ekonomicznych. W Kampinoskim Parku Narodowym nie pracują specjaliści zajmujący się naukowo tymi dziedzinami, dlatego badania te były stosunkowo nieliczne. Największa liczba badań dotyczyła historii terenów Puszczy i jej okolic. Kompleksowych badań archeologicznych na obszarze Puszczy Kampinoskiej podjął się w latach sześćdziesiątych XX w. Stefan Woyda, co pozwoliło uzyskać pełniejszą wiedzę w pradzieje Puszczy. Jednym z pierwszych, który zajmował się historią terenów Puszczy Kampinoskiej był Kazimierz Heymanowski. Przedmiotem badań zarówno dzieje puszczańskiej przyrody, jak i osadnictwa. Prace historyczne prowadzili także autorzy tomu III monografii KPN pod redakcją Piotra Matusaka. Obejmowały one dzieje Puszczy Kampinoskiej i okolic od czasów najdawniejszych do 1945 r.


 

Projekty
NFOŚiGW - logo Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska - logo
Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska
Projekty finansowane z Unii Europejskiej Lasy Państwowe - logo